Putin, thần tượng tôn thờ của các lãnh đạo CS Hà Nội chính là tội phạm hủy diệt nhân loại
16.06.2022 11:05
Tham vọng của những tên độc tài, và các giá trị dân chủ, cùng bài học cho Việt Nam
Đế quốc nào bành trướng thì cũng sẽ lụn bại. Nga từng là một để quốc lớn và từ 1991 đến nay đang là một đế quốc thất bại.
Nó thất bại không phải vì thiếu tiền, thiếu vũ khí, thiếu máu người, mà vì thiếu văn minh. Dân tộc Nga vĩ đại có một nền văn hóa rực rỡ. Nhưng điều đó không tránh được việc họ đã để những tên độc tài khát máu thống trị mình.
Nền độc tài của Stalin đã đưa nước Nga và Liên Xô thành một siêu cường.
Nhưng kho hạt nhân lớn nhất thế giới, nền công nghiệp vũ trụ hàng đầu cũng như trữ lượng dầu khí tưởng như vô hạn đã không giữ được đế quốc Liên Xô khỏi bị sụp đổ. Nó sụp đổ vì thiếu vắng những giá trị của thời đại. Đó là dân chủ, tự do, nhân đạo.
Những kẻ độc tài kiểu Putin hay Tập Cận Bình chỉ nghĩ đến được những việc như thay đổi hiến pháp để cầm quyền suốt đời. Họ chỉ thích tập hợp quanh mình những kẻ khiếp nhược mà ta thấy trong cuộc họp hội đồng an ninh quốc gia của Putin. Vì vậy mà khi kẻ độc tài lên cơn điên thì không có ai cản được, khi vua cởi truồng mà tất cả vẫn phải nhắm mắt khen đẹp.
Tổng thống Trump ở Mỹ có thể muốn làm nhiều việc động trời. Nhưng quanh ông ta là cả một thiết chế dân chủ, là quốc hội, là tòa án, là những con người có tư tưởng dân chủ nằm ở mọi nơi. Người đảng cộng hòa, do ông ta đưa vào các vị trí quan trọng cũng vẫn hành động theo lương tâm và luật pháp. Đó chính là sự khác nhau về đẳng cấp văn minh.
Giờ đây Putin nuối tiếc vị thế của hoàng đế, khi có cảm giác là mình đã bình định được thiên hạ ở Nga và các nước Trung Á. Những cuộc chiến ông ta phát động ở Georgi (Gruzia) hay nay ở Ukraine là để thỏa mãn mộng bá của vương cá nhân ông ta chứ không liên quan gì đến lợi ích của 140 triệu người Nga. Mọi câu chuyện về lịch sử Ukraine mà ông ta kể ra hôm nọ chỉ để lừa bịp những kẻ nhẹ dạ.
Cho dù chúng có đúng đi nữa thì việc dùng bom đạn để sửa lại lịch sử cũng giống như giả sử người Đức đòi lại vùng Đông Phổ nằm ở Ba-Lan và kể cả thành phố Kaliningrad của Nga, hay giả sử người Hungary, người Tiệp đòi lại các lãnh thổ họ bị mất trong hai cuộc đại chiến. Người Việt còn nhớ đến các vùng đất Cham-pa, Chân-Lạp, Cao Lãnh, Trà Vinh từng là của ai?
Cái lý người Nga bị tàn sát ở Ukraine thì rõ là bốc mùi của vụ Nạn-Kiều-Hoa mà Đặng Tiểu Bình dựng ra năm 1978-1979 hay Hitler dựng ra vụ Sudeten ở Tiệp-Khắc 1938.
Tất nhiên Putin không tấn công sang ba nước Pribaltic bé tí tẹo, mặc dù cộng đồng Nga ở đó cũng không nhỏ. Ba nước này tuy nhỏ nhưng hơn Nga về đảng cấp văn minh. Người ta vẫn nhớ đến cuộc nổi dậy bất bạo động của người dân ba nước Estonia, Latvia và Litva trong năm 1990 đã khiến cho hàng chục sư đoàn Liên Xô đóng ở các lãnh thổ đó phải im lăng và rút lui. Quân Nga dù chiếm đóng các nước này nhưng vẫn ngước nhìn lên (lính Nga ở CHDC Đức khi xưa cũng vậy). Người Nga vẫn kiềng nể hai nước nhỏ có biên giới với mình ở phương bắc là Phần Lan và Na-Uy. (Người Phần Lan với trình độ phát triển hơn, không dựa vào chiến tranh lấy thịt đè người nên với 200.000 quân ít trang bị hơn, đã cầm chân 600.000 quân Liên Xô trong cuộc chiến Lappland 1939-1940.)
Putin đánh vào Ukraine vì đó là mắt xích yếu nhất của cái gọi là "vòng vây dân chủ" thắt quanh nước Nga. Tại sao Ukraine, nước đông dân nhất, to nhất và và có nền công nghiệp năng, công nghiệp quốc phòng mạnh nhất trong các nước cộng hòa Xô Viết, chỉ sau Nga, lại là mắt xích yếu nhất?
Không thể đem quan hệ Nga- Ukraine so với quan hệ Trung-Việt. Khác hẳn với bang giao đầy thù hận Trung-Việt, hai dân tộc Nga-Ukraine có huyết thống với nhau, có văn hóa và ngôn ngữ rất cận kề. Trong lịch sử, hai dân tộc này đã từng thống nhất với nhau và gần đây nhất là hơn 70 năm Xã hội Chủ nghĩa. Hàng triệu gia đình Nga-Ukraine đã xóa nhòa nhiều mỗi hận thù lịch sử để lại. Do đó kích động hận thù giữa hai dân tộc này là một tội ác kinh khủng.
Không biết có phải vì mối quan hệ huyết thống này hay không mà khi Liên-Xô tan vỡ, Ukraine độc lập đã không đi con đường riêng mà tiếp tục dính vào nước Nga một cách dị thường, từ thể chế, từ nền kinh tế đến văn hóa.
Khác với các nước vùng Baltic, Tiệp, Slovakia hay Ba-Lan, người Ukraine đã ngủ quên trong 24 năm liền, từ 1990 đến 2014. Thời kỳ đầu của chế độ hậu Cộng sản, Nga cũng lúng túng trong vũng bùn của chính mình, đó là cơ hội mà Ukraine đã bỏ qua. Kiew vẫn duy trì một nhà nước phi dân chủ, bị đám tài phiệt lũng đoạn. Quân đội và công an vẫn làm việc theo kiểu Nga và chịu ảnh hưởng của Nga. Vì vậy nên khi Nga đưa quân vào lấy Crime và gây hấn ở hai tỉnh miền Đông (Donesk và Luhansk), Ukraine thua toàn tập. Quân đội có mà như không.
Sau cách mạng Maidan và vụ Crime, Ukraine thay đổi 180°, hướng về phương tây và hoàn toàn cự tuyệt với Nga. Các trường học đã không dạy tiếng Nga, các viên chức liên quan đến Nga bị đào thải. Tất nhiên việc đó dẫn đến nỗi bât bình và lo sợ trong cộng đồng Nga, một lý do cho các phần tử ly khai phất cờ.
Giờ đây Ukraine đang rất nguy hiểm.
Mọi cải cách dân chủ từ 2014 đến nay đã làm cho những kẻ độc tài như Putin và Lukaschenko khó chịu. Những ông vua mới thay đổi hiến pháp này không thể chấp nhận việc một tỷ phú Poroscheko chúc mừng một tay hề như Zelensky lên làm tổng thống. Cái gai này phải nhổ để ngai vàng của họ không bị "Bọn khi quân" đe dọa.
Nhưng các bước tiến dân chủ đó không đủ để vực dậy một nền kinh tế tuy đầy công nghiệp nặng, nhưng lạc hậu vài chục năm, không làm lành mạnh được một xã hội đầy tham nhũng, vẫn bị thao túng bởi đám cá mập (Oligarch).
Điểm yếu nhất của Ukraine là quân đội bị Nga thao túng quá lâu, bị rút ruột thảm hại (Hạm đội của Ukraine hầu như mất hết về tay Nga). Lo ngại rằng quân Nga sẽ đè bẹp quân Ukraine trong những ngày đầu là có cơ sở.
Những ai phê phán phương tây bỏ rơi Ukraine cũng nên hiểu rằng: Sự sống còn và nền độc lập của dân tộc nào cũng phải do dân tộc đó tự lo. Vũ khí phương tây có đổ vào cho một quân đội không được chuẩn bị thì cũng vô nghĩa. Chẳng người Mỹ hay người Đức nào có thể chết thay để bảo vệ nền độc lập của Ukraine, dù có thương tiếc nó.
Việc Putin có chiếm được Kiew và thành lập chính phủ thân Nga hay không, phụ thuộc vào sức đề kháng của quân Ukraine. Đó là trước mắt, nhưng về lâu về dài Putin sẽ sa vào một cuộc chiến dai dẳng, vì Ukraine khác Afghanistan một trời một vực. Đế quốc đang lụn bại sẽ càng lụn bại thêm.
Vấn đề của Ukraine hiện tại là đã bỏ lỡ mất mấy chục năm, không hiện đại hóa, đưa đất nước mình lên một thang bậc văn minh hơn. Chưa kể đến sức sống và khả năng đề kháng cao của xã hội dân chủ, mà ngay cả người Nga ở các nước Baltic hay ở Bắc Âu cũng mừng vì được sống trong xã hội đó hơn là để ông Putin vào làm phiền.
Có lẽ đây là điểm mà người Việt nên học từ câu chuyện Nga với các láng giềng.
▓ - Ai là người ủng hộ Putin đánh chiếm Ukraine? - Không phải tay sai Tàu cộng thì là mấy thằng ngu!
Lịch sử sẽ phán xét khắt khe Vladimir Putin về cuộc chiến tranh phi nghĩa, bàn tay ông ta vấy máu người Ukraina và người Nga. Cuộc xâm lăng Ukraina là bước ngoặt khởi đầu cho một « big bang » địa chính trị.
QUẢNG CÁO
Các tuần báo Pháp dù xuất bản trước khi Vladimir Putin xua quân xâm lăng Ukraina, đã dành trọng tâm cho hồ sơ này. Le Point đăng ảnh ông Putin với dòng tựa lớn « Thời của bạo tàn » và câu hỏi « Phương Tây có sẵn sàng chưa ? ». Cũng với ảnh tổng thống Nga, L’Obs chạy tựa trang nhất « Putin, con đường mòn chiến tranh ». Trang bìa Courrier International là hình vẽ chiếc xe tăng và dòng chữ đỏ « Hướng về chiến tranh ? », còn The Economist đăng bóng đen khuôn mặt Putin nhìn nghiêng, trong đó có xe thiết giáp, phi cơ, chạy tít lớn « Ông ta sẽ dừng lại ở đâu ? »
Rạng sáng 24/02/2022, khuôn mặt lạnh lùng của Vladimir Putin xuất hiện trên tất cả màn ảnh truyền hình và trang web các phương tiện truyền thông, các nhà lãnh đạo phương Tây thức giấc trong bàng hoàng. Chiến tranh thực sự khởi đầu ngay trong lòng châu Âu, tưởng chừng có được hòa bình vĩnh viễn sau hai trận đại chiến. Trên trang web, các tuần báo phá lệ, cập nhật thời sự nóng hổi. Ấn bản cuối tuần của Le Figaro báo động « Trận đánh Kiev đã bắt đầu », Le Monde chạy tựa « Kiev bị kẹp trong gọng kềm, châu Âu dưới cú sốc », Libération cổ vũ « Ukraina, hãy vững lòng ».
Biểu tình khắp nơi để gây sức ép với Putin
Trong bài xã luận, Libération cuối tuần nhận định Vladimir Putin đã hoạch định tất cả, tính đến từng giờ. Hết bóp méo thông tin, tung hỏa mù cho các nhà lãnh đạo phương Tây, tấn công tin học, đến oanh tạc và xua quân qua biên giới. Ông ta đã dự kiến trước trạng thái sững sờ, lo sợ của châu Âu và toàn thế giới, biết rằng phương Tây bị trói tay vì không thể tiến hành « cuộc chiến tổng lực » giữa các cường quốc nguyên tử.
Nhưng sống khép kín trong boong-ke, Putin quên rằng đang trong thời đại internet. Tờ báo cho rằng vũ khí tốt nhất để đối phó với « tên điên cuồng nộ ở điện Kremlin » không phải là quân sự, mà là tổ chức những cuộc biểu tình quy mô trên khắp các đường phố từ Luân Đôn đến Roma, từ Paris đến Berlin. Xã hội dân sự có thể sẵn sàng thắt lưng buộc bụng (giá ngũ cốc, dầu khí tăng) để thúc đẩy Putin nhả con mồi ra.
Chiến dịch trừ khử tổng thống Zelensky
Xã luận Le Figaro mang tựa đề « Chiến dịch Zelensky » lưu ý, các quân xa của đội quân xâm lược Nga đều có sơn chữ « Z » màu trắng. Trong bộ chữ cái Nga, mẫu tự « Z » được viết là « 3 », nhưng rõ ràng chữ « Z » la tinh đã được dùng để ám chỉ biệt danh « Z » của tổng thống Volodymyr Zelensky. Người diễn viên trở thành nguyên thủ và giờ là tổng tư lệnh quân đội, đã bị rơi vào cơn lốc xoáy lịch sử, tập trung mọi thù ghét từ đồng nhiệm Nga. Tổng thống Ukraina trở thành một trong những mục đích chính của trận đánh chiếm thủ đô Kiev, lực lượng Nga được lệnh trừ khử ông – hoặc giết chết, hoặc lật đổ.
Tờ báo nhắc nhở không nên tin vào ngôn ngữ của Kremlin : « thương lượng » với Ukraina chỉ liên quan đến các điều kiện đầu hàng. Putin nói rằng chính phủ Zelensky là « một băng đảng nghiện ngập, tân quốc xã », tuy ông Volodymyr Zelensky gốc Do Thái và trong gia đình có những người bị Đức quốc xã sát hại. Vladimir Putin khuyến khích quân đội Ukraina « nắm lấy quyền lực » và sau đó đòi « giao nộp vũ khí ». Có nghĩa là nếu Kiev muốn tránh được biển máu, cần phải thay vị tổng thống dân cử bằng một chế độ chư hầu của Matxcơva.
Về vị tổng thống trẻ tuổi, Libération cho biết tối thứ Năm 24/02 ông đã xuất hiện chóng vánh trong cuộc họp video của Hội Đồng Châu Âu, thổ lộ : « Có thể đây là lần cuối cùng quý vị nhìn thấy tôi còn sống ». Volodymyr Zelensky không quên nói thêm : « Chúng tôi phải đơn độc bảo vệ đất nước. Ai sẽ chiến đấu bên cạnh Ukraina ? Nói thẳng ra, tôi chẳng thấy ai cả ». Tờ báo cho biết vấn đề an ninh của nguyên thủ Ukraina đã được phương Tây bàn bạc, ngoại trưởng Pháp Le Drian hôm thứ Sáu tuyên bố « Paris có thể giúp nếu cần ». Hiểu ngầm : đặc nhiệm Pháp có thể can thiệp.
Lực lượng quá chênh lệch
Quân đội Ukraina có thể kháng cự nổi người khổng lồ Nga hay không ? L’Express cho rằng tuy Matxcơva hơn hẳn Kiev về quân sự, nhưng quân đội Ukraina đã tăng cường sức mạnh trong những năm gần đây, và họ có quyết tâm.
Nếu năm 2014 Ukraina có 130.000 quân nhân kém huấn luyện và kém trang bị, thì nay có đến 209.000 quân chính quy và 900.000 quân dự bị, theo IISS. Chi tiêu quân sự từ 3 tỉ đô la năm 2014 lên 6 tỉ đô la năm 2020, chưa kể viện trợ của NATO 14 tỉ đô la từ 2014 để hiện đại hóa. Tháng 11/2021, Washington chuyển cho Ukraina 88 tấn đạn dược, gần bốn chục giàn phóng Javelin và 180 hỏa tiễn.
Tuy vậy Ukraina vẫn là chú lùn so với Nga, có chi quân sự gấp 10 (61 tỉ đô năm 2020). Ngoài 190.000 quân đang bao vây Ukraina, Matxcơva còn có 900.000 lính và 2 triệu quân dự bị. Không chỉ về số lượng, quân đội Nga hiện đại hơn rất nhiều. Không quân là điểm yếu nhất của Kiev, một số phi cơ có từ thời Liên Xô và phi công ít giờ bay, trong khi nhiều phi công Nga có kinh nghiệm ở Syria. Hải quân Ukraina có 15.000 quân còn Nga có đến 150.000.
Nhưng khoảng cách khổng lồ giữa hai quân đội không phải là ẩn số duy nhất của phương trình. Ngược với quân Nga đăng lính để kiếm sống, những chiến sĩ Ukraina sẵn sàng chiến đấu đến cùng để bảo vệ Tổ quốc. Sau 8 năm chiến tranh ở Donbass, họ cũng thu thập được kinh nghiệm chiến đấu từng thiếu vắng hồi năm 2014.
Tướng Pháp Dominique Trinquant cảnh báo, xâm lăng toàn bộ Ukraina không dễ dàng như đi dạo chơi, số lớn vùng chiến sự khiến Nga sẽ thiệt nhiều quân. Theo thăm dò của Viện Xã hội học Quốc tế Kiev (KIIS), 1/3 người dân Ukraina khẳng định sẵn sàng cầm súng chống quân xâm lược, 21,7% tình nguyện tham gia phong trào kháng chiến dân sự. Về ngắn hạn, khó thể nghi ngờ chiến thắng quân sự của Nga nhưng về dài hạn, Nga sẽ sa lầy.
Mối đe dọa vũ khí nguyên tử
Không thể không chú ý đến sự kiện hôm thứ Năm 24/02 Vladimir Putin nhấn mạnh Nga sở hữu đủ loại vũ khí nguyên tử chiến lược (hỏa tiễn địa-địa, địa-không, bắn đi từ tàu ngầm) và chiến thuật (sử dụng trên chiến địa). Nhưng dù chiến lược hay chiến thuật, vũ khí hạt nhân có sức tàn phá vô cùng khủng khiếp. Ngay trong ngày, ngoại trưởng Pháp Jean-Yves Le Drian đáp trả « Vladimir Putin cũng phải hiểu rằng Liên minh Bắc Đại Tây Dương là một liên minh nguyên tử ».
Putin hôm Chủ nhật tuần trước đã giám sát cuộc tập trận Grom có sự tham gia của lực lượng chiến lược (phụ trách vũ khí hạt nhân). Ngay những giờ đầu của cuộc xâm lăng, các hỏa tiễn đạn đạo Islander lưỡng dụng – có thể mang đầu đạn hạt nhân hoặc không – đã tấn công các mục tiêu Ukraina, cùng với các oanh tạc cơ chiến lược. Cũng trong ngày thứ Năm, hai pháo đài bay B-52 Mỹ - có thể thả bom nguyên tử - bay qua biển Baltic và Ba Lan. Cuộc so găng nguyên tử tạm dừng ở đây, nhưng vẫn có thể tái diễn, vào lúc các hiệp ước giải trừ vũ khí hạt nhân đã hết hạn hoặc bị các cường quốc coi thường.
Theo Le Figaro cuối tuần, nếu quân đội và dân chúng Ukraina chống chọi được trước cỗ máy đàn áp, Sa hoàng Putin sẽ không ngần ngại phá hủy một phần lớn đất nước, và chiếm giữ một phần ba ở miền đông để nối liền khu vực nói tiếng Nga đến Transnistria. Mặc kệ cho châu Âu xoay sở với những tàn tích còn bốc khói ! Ông ta có dừng lại ở đó không ? Bây giờ thì chúng ta đã biết, đại đế thích chinh phục chỉ ngưng lại khi bị chận đứng.
Bàn tay Putin nhuốm máu
Cũng với câu hỏi, rồi Sa hoàng đỏ sẽ dừng lại ở đâu ? The Economist khẳng định « Lịch sử sẽ phán xét khắt khe Vladimir Putin về cuộc chiến tranh này », khi vô cớ tấn công nước láng giềng. Đây không phải là cuộc chiến không thể tránh khỏi, mà là một cuộc xung đột do chính Putin sản xuất. Những trận đánh và những cảnh thương tâm…rất nhiều máu của người Ukraina và người Nga sẽ đổ xuống, từng giọt máu vỡ tung tóe trên bàn tay Putin – tờ báo viết.
Trong nhiều tháng trời, Putin không xuất đầu lộ diện nhưng tập trung quân ở biên giới Ukraina, câu hỏi đặt ra là ông ta muốn gì ? Còn giờ đây đã gây chiến, vấn đề là ông ta sẽ tiến đến đâu ? Nghe tuyên bố của Putin trước cuộc xâm lăng, có thể nghĩ không có gì ngăn được nhà độc tài này. Trong bài diễn văn thu trước hôm 21/02 và được phát lúc ông tung ra những hỏa tiễn hành trình đầu tiên nhắm vào người anh em Slave, tổng thống Nga đe dọa đè bẹp tất cả những nước nào dám cản đường.
Ban đầu người ta cho rằng ông chủ điện Kremlin sẽ tự bằng lòng với việc kiểm soát Donetsk và Lougansk. Nhưng với cuộc tổng tấn công, mọi hy vọng đã sụp đổ. Dường như Vladimir Putin muốn chiếm toàn bộ Ukraina, như tình báo Mỹ và Anh đã khẳng định từ đầu. Thay vì cân nhắc lợi hại, ông ta được thúc đẩy bởi ý nghĩ hoang tưởng là người làm nên lịch sử. Một khi chiếm xong Ukraina, Putin không thể xâm lăng các nước NATO trước đây thuộc Liên Xô cũ, ít nhất là trong giai đoạn đầu, nhưng say men chiến thắng, sẽ tấn công tin học và lao vào trận chiến truyền thông. Bằng cách đó, Putin đe dọa NATO.
Không thể nói với nhân dân là quân đội Nga đánh vào những người anh em Ukraina đã góp sức giành tự do cho Liên Xô, ông ta khẳng định Nga chiến đấu chống Mỹ, chống NATO và tay sai. Truyền hình Nga không đưa tin chiến tranh với Ukraina, thậm chí không đề cập đến quân Nga ở Donbass. Nhưng sự thật thảm hại là Putin vô cớ tấn công một quốc gia có chủ quyền, giẫm đạp lên các nguyên tắc làm nên hòa bình cho thế kỷ 21.
Tội đồ lịch sử phải bị trừng phạt
Thế nên thế giới phải bắt ông ta trả giá thật đắt cho sự hung hăng này. Bắt đầu bằng trừng phạt nặng nề hệ thống tài chính, ngành công nghệ cao và giới tinh hoa giàu có. Khi Matxcơva công nhận hai nước cộng hòa tự phong, phương Tây chỉ trừng phạt nhẹ nhàng, nhưng nay không thể chần chừ nữa. Cho dù Nga đã chuẩn bị, nhưng do kinh tế vẫn kết nối với thế giới, sẽ phải gánh chịu thiệt hại, như chứng khoán ngay trong ngày đầu tiên đã sụt mất 45%, tuy phương Tây cũng bị thiệt.
Bên cạnh đó cần củng cố sườn phía đông của NATO, chứng tỏ sự đoàn kết và triển khai ngay lực lượng phản ứng nhanh 40.000 quân tại các nước tuyến đầu. Việc huy động này khiến NATO thêm khả tín với nguyên tắc nếu đánh vào một nước thành viên coi như tấn công cả khối. Các quốc gia thành viên cũng cần viện trợ vũ khí, tiền bạc, lo nơi tạm trú cho người tị nạn và nếu cần, hỗ trợ một chính phủ lưu vong.
Một số người nói rằng thách thức Putin như vậy là quá rủi ro, vì ông ta không tiếp xúc với thực tại, hoặc vì Putin sẽ leo thang, tính toán sai lầm hoặc bám chặt lấy Trung Quốc. Nhưng sau 22 năm trên ngôi cao, ngay cả một nhà độc tài cũng ý thức được về vận mệnh và thăng trầm của quyền lực. Nhiều người Nga không muốn có một cuộc chiến đẫm máu chống lại người anh em Ukraina, phương Tây có thể khai thác điều này. Nhường nhịn Vladimir Putin với hy vọng ông ta sẽ biết điều hơn sẽ càng nguy hiểm. Putin càng được tự do dấn tới hôm nay, ông ta càng quyết tâm áp đặt cách nhìn của mình ngày mai. Và rốt cuộc máu sẽ đổ nhiều hơn để có thể ngăn được bạo chúa.
Nga tấn công Ukraina : Bước ngoặt lịch sử
Trả lời Le Point, nhà bình luận Dominique Moisi khẳng định « Lịch sử xoay chuyển từ hôm nay ». Cuộc xâm lăng Ukraina khiến phương Tây bước vào một kỷ nguyên mới, khởi đầu một big bang địa chính trị.
Lần đầu tiên kể từ 1945, ngay tại trung tâm châu Âu, một nước xâm lược một nước khác, bác bỏ quyền hiện hữu của quốc gia láng giềng. Tuy cũng có những xung đột như vùng Balkan, Nam Tư cũ, nhưng đó chỉ là sự tan vỡ của một đế quốc. Nga đưa quân xâm chiếm Ukraina là một bước ngoặt quan trọng, đánh dấu hồi kết của thời kỳ hậu Đệ nhị Thế chiến. Thời kỳ này gồm hai giai đoạn : chiến tranh lạnh từ 1945 đến 1989, và hòa bình nóng từ 1989 đến nay.
Theo ông Moisi, Nga có thể nhanh chóng đạt mục tiêu. Tất cả những gì phương Tây làm được, hoặc quá ít, hoặc quá trễ. Giờ đây tốt nhất nên nghĩ đến chuyện sắp tới : các nạn nhân tiềm năng của Putin có thể là Litva, Latvia, Estonia - ba nước Baltic là thành viên Liên Hiệp Châu Âu (EU) và NATO. Nếu Matxcơva dấn lên mà phương Tây không phản ứng mạnh, sẽ là hồi kết của Liên minh Bắc Đại Tây Dương.
« Tên điên siêu vũ trang » và nguy cơ đại chiến thế giới
Liệu có thể là khởi đầu của một cuộc đại chiến thế giới hay không ? Chuyên gia Dominique Moisi không loại trừ khả năng này, vì bản chất Vladimir Putin là một kẻ phi lý lẽ, nắm mọi quyền lực chính trị của một nước là cường quốc nguyên tử chỉ sau Mỹ, và là cường quốc quân sự thứ ba thế giới. Một « tên điên siêu vũ trang ».
Những hình ảnh từ Ukraina - người già, trẻ em lang thang trên đường phố tìm nơi trú ẩn - gợi nhớ bóng ma quá khứ, khi Đức quốc xã xâm lược Ba Lan năm 1939. Rõ ràng có sự tương đồng giữa Putin và Hitler, cả hai đều đã nói rõ ý định : Hitler trong cuốn Mein Kampf, còn Putin trong một loạt diễn văn.
Trước mắt, cuộc xung đột giữa Nga và các nước dân chủ là món quà trời cho đối với Trung Quốc, từ lâu nuôi tham vọng thống trị thế giới. Còn phương Tây kể từ ngày 24/02 không còn có thể sống vô tư lự. Chiến tranh không còn thuộc về quá khứ, mà là hiện tại ở Ukraina và tương lai ở các nước châu Âu. Hậu quả lâu dài là về kinh tế : giá thực phẩm, năng lượng sẽ tăng lên, tình hình căng thẳng hiện nay hết sức bất lợi cho kinh tế toàn cầu. RFI
Các chế độ độc tài thường có vẻ ổn định – cho đến khi chúng không còn như thế nữa.
Cuộc tấn công của Tổng thống Nga Vladimir Putin vào Ukraine có thể xem như một thời khắc làm sáng tỏ nhiều điều. Kể từ khi Putin lên nắm quyền vào năm 2000, nhiều nhà lãnh đạo phương Tây đã cố gắng hợp tác, hòa hợp, hoặc đàm phán với ông ta. Nhưng bằng cách dấn thân vào một cuộc chiến chống lại một quốc gia mà ông cho là không có quyền tồn tại, Putin đã buộc cộng đồng quốc tế phải nhìn nhận ông đúng bản chất: một nhà lãnh đạo hiếu chiến với khả năng hủy diệt đáng kể. Kết quả là đã có hàng loạt các biện pháp mới được thiết kế nhằm kiềm chế ông – từ các lệnh trừng phạt nhắm vào các thể chế tài chính Nga, đến việc cấm máy bay Nga bay qua không phận EU, đồng thời tăng cường vận chuyển vũ khí tới Ukraine. Ngay cả Đức, đất nước lâu nay vẫn chỉ miễn cưỡng đối đầu với Putin, cũng đã đồng ý loại các ngân hàng Nga khỏi hệ thống liên lạc tài chính SWIFT, đảo ngược lệnh cấm cung cấp vũ khí cho các khu vực xung đột – vốn đã tồn tại từ lâu, và gia tăng đáng kể chi tiêu quân sự. Việc Nga xâm lược Ukraine đã gây ra thay đổi to lớn trong nhận thức quốc tế về Putin và những gì cần phải làm để đối đầu với ông ta.
Một sự thay đổi to lớn như vậy cũng có thể đang diễn ra bên trong nước Nga. Trong suốt nhiệm kỳ của mình, Putin đã duy trì được mức độ ủng hộ của công chúng tương đối cao, phần lớn nhờ vào khả năng khôi phục tăng trưởng và ổn định kinh tế sau khủng hoảng hồi thập niên 1990. Dù phần lớn người dân Nga ít có ảo tưởng về nhà lãnh đạo của họ, và cũng thừa nhận tồn tại nạn tham nhũng có lợi cho Tổng thống và giới tinh hoa quanh ông, nhưng họ vẫn chẳng tài nào hiểu được tại sao Putin lại phát động một cuộc chiến tranh thông thường lớn chống lại nước láng giềng Ukraine. Suốt hàng tháng trời, nhiều nhà phân tích, nhà bình luận và người dân Nga đều tin rằng Putin sẽ không tham gia vào một hành động gây hấn như vậy. Tin tức về chiến tranh và hậu quả kinh tế sau đó đã khiến người Nga có cái nhìn khác về cả Putin và nước Nga. Nước Nga hôm nay không giống như nước Nga tuần trước.
Quan điểm phổ biến hiện tại cho rằng Putin sẽ vẫn sống sót trước bất kỳ phản ứng dữ dội nào trong nước. Điều đó nhiều khả năng đúng. Trong các chế độ chuyên chế cá nhân – nơi quyền lực tập trung trong tay một cá nhân, thay vì được chia sẻ bởi một đảng, chính quyền quân sự, hoặc hoàng gia – nhà lãnh đạo hiếm khi bị đuổi khỏi chức vụ bởi vì lý do chiến tranh, ngay cả khi họ gặp thất bại. Đó là bởi những thành viên khác của giới tinh hoa không đủ mạnh để buộc nhà độc tài phải chịu trách nhiệm giải trình, và bởi người dân trong nước ít có cơ hội trừng phạt các nhà lãnh đạo vì hành động của họ. Nhưng điều đáng nói về những chế độ đàn áp như nước Nga của Putin là chúng thường có vẻ ổn định, cho đến khi chúng không còn như thế nữa. Putin đã chấp nhận rủi ro lớn khi tấn công Ukraine, và có một khả năng – một khả năng đang lớn dần – rằng đây có thể là khởi đầu cho kết thúc của ông.
Pháo đài Nga
Có nhiều lý do chính đáng để tin rằng Putin có thể chịu được làn sóng phản đối cuộc chiến của mình. Năm ngoái, ông ta đã dùng đủ mọi cách để trấn áp xã hội dân sự, phe đối lập chính trị, báo giới, và môi trường thông tin của Nga. Việc chế độ trắng trợn đầu độc lãnh tụ đối lập Alexei Navalny, và ra lệnh đóng cửa Memorial, tổ chức nhân quyền dân sự quan trọng nhất của đất nước thời hậu Xô-viết đã cho thấy quyết tâm của Putin trong việc sử dụng đàn áp để duy trì quyền kiểm soát. Dân chúng Nga đã hiểu rõ thông điệp. Theo cuộc thăm dò năm 2021 của Trung tâm Levada, 52% người Nga lo sợ đàn áp hàng loạt, và 58% sợ rằng họ sẽ bị chính quyền tùy tiện bắt giữ hoặc gây hại – đây là các chỉ số cao nhất kể từ năm 1994. Gia tăng đàn áp kiểu này thường khá phổ biến vào cuối nhiệm kỳ của các nhà chuyên chế lâu năm. Càng nắm quyền lâu, những nhà độc tài này càng mất liên lạc với xã hội của mình, và càng có ít thứ họ có thể mang lại cho người dân. Kết quả là, họ sẽ tìm đến những cách thức khác để duy trì sự thống trị của mình.
Song song với việc đàn áp, Putin còn biết thao túng môi trường thông tin của Nga, định hình cách người Nga hiểu về các sự kiện ở Ukraine. Các nhân viên an ninh của Nga hiện đang gây áp lực lên những cá nhân đăng thông điệp phản chiến trên mạng xã hội, đồng thời cho kiểm duyệt các dữ kiện và chi tiết về cuộc chiến. Nhà chức trách cũng tiến hành đóng cửa Echo Moskvy, một đài phát thanh độc lập phát sóng ở Nga từ năm 1990. Dù các thế hệ trẻ may mắn nhận được nhiều thông tin hơn từ các kênh truyền thông không do nhà nước kiểm soát, chế độ vẫn đang chiếm ưu thế trong không gian thông tin. Trước khi Nga xâm lược Ukraine, các cuộc thăm dò cho thấy phần lớn người Nga ủng hộ việc công nhận các khu vực ly khai do Nga hậu thuẫn ở miền đông Ukraine là các quốc gia độc lập, cũng như đổ lỗi cho Ukraine và NATO đã gây ra xung đột.
Cùng nhau, đàn áp và kiểm soát thông tin có thể giúp ngăn chặn các cuộc biểu tình phản chiến bùng phát ở Nga. Cho đến nay, chế độ đã bắt giữ hơn 5.000 người vì tích cực biểu tình chống lại cuộc xâm lược của Nga, một động thái có thể ngăn cản những người khác tham gia biểu tình. Và dù vẫn có những người Nga khác sẵn sàng mạo hiểm bị bắt giữ nếu họ nghĩ rằng làn sóng biểu tình sẽ ngày càng lớn mạnh, nhưng việc kiểm duyệt sẽ khiến những người biểu tình tiềm năng khó mà biết được có bao nhiêu công dân đang phản đối cuộc chiến. Rất có thể, chế độ Putin sẽ tăng cường đàn áp hơn nữa để đối phó với một công chúng Nga ngày càng gay gắt hơn. Các chế độ theo chủ nghĩa cá nhân nhiều khả năng sẽ sử dụng đàn áp để đáp trả các cuộc biểu tình hơn là các chế độ chuyên chế khác, và họ đặc biệt sẽ làm như vậy khi tham gia vào các cuộc xung đột bành trướng lãnh thổ (chính là điều Putin đang làm với Ukraine). Hơn nữa, nhiều người Nga chán nản với Putin sẽ chọn rời khỏi Nga, như một số người đã làm, theo đó giảm áp lực lên chế độ.
Putin cũng đã làm mọi điều để chống lại một mối đe dọa khác: sự đào tẩu của giới tinh hoa. Trong cuộc họp hội đồng an ninh quốc gia được dàn dựng kỹ lưỡng, Tổng thống Nga đã buộc từng thành viên trong nhóm của mình công khai cam kết ủng hộ quyết định công nhận nền độc lập của Donetsk và Luhansk, hai khu vực ly khai ở miền đông Ukraine. Điều này làm giảm khả năng đào tẩu của các thành viên hội đồng, cũng như giảm khả năng xuất hiện quan điểm rằng Putin đang đưa nước Nga đi sai hướng. Tương tự như vậy, Putin đã triệu tập các doanh nhân quyền lực nhất của đất nước, một ngày sau khi chiến dịch chống lại Ukraine bắt đầu, để thảo luận về những cú sốc kinh tế sẽ xảy ra sau đó. Mục tiêu của Putin rất rõ ràng – nhắc nhở giới doanh nhân rằng số phận của họ gắn liền với việc ông ta tiếp tục nắm quyền.
Cùng sụp đổ
Tuy nhiên, cũng có những lý do chính đáng để tin rằng tình thế sẽ thay đổi. Bất chấp sự đàn áp, các cuộc biểu tình vẫn diễn ra tại hơn 58 thành phố trên khắp nước Nga. Các cuộc biểu tình này đáng chú ý không chỉ vì sự dũng cảm mà chúng phản ánh, mà còn về tiềm năng mà chúng nắm giữ – biểu tình ở các chế độ đàn áp mạnh mẽ có nhiều khả năng thành công hơn biểu tình trong môi trường ít đàn áp. Đó là bởi vì khi người ta chấp nhận xuống đường bất chấp cái giá phải trả là rất lớn, hành động ấy sẽ gửi một tín hiệu mạnh mẽ đến các công dân khác, rằng sự bất đồng quan điểm của họ được chia sẻ. Qua đó, các cuộc biểu tình phản chiến giai đoạn đầu này có khả năng kích động các nhóm chống đối. Việc người Nga coi cuộc chiến của Putin là phi nghĩa và xấu xa khiến nó đặc biệt có thể gây ra phản ứng dữ dội trên diện rộng. Chính những khoảnh khắc bất công dồn nén nhất sẽ có khả năng huy động lực lượng mạnh nhất – giống như câu chuyện người bán trái cây Tunisia, Mohamed Bouazizi, tự thiêu sau khi các quan chức địa phương nhục mạ và tịch thu hàng hóa của anh, từ đó khơi mào cho phong trào Mùa xuân Ả Rập năm 2011.
Chiến tranh lần này còn có sự can dự của những đối thủ nổi tiếng và có ảnh hưởng trong nước – và họ không đơn thuần chỉ là những nhà bất đồng chính kiến nổi tiếng. Một số người nổi tiếng của Nga đã ký những lá thư phản đối chiến tranh. Ngôi sao quần vợt người Nga Andrei Rublev đã viết “xin đừng gây chiến” trên một máy quay TV. Trưởng phái đoàn Nga tại một hội nghị khí hậu lớn của Liên Hiệp Quốc đã công khai xin lỗi về cuộc xâm lược Ukraine của đất nước ông, và con gái của thư ký báo chí của Putin được cho là đã đăng câu “đừng gây chiến” trên tài khoản Instagram của mình. (Cô đã xóa nó vài giờ sau đó.) Thậm chí có những dấu hiệu cho thấy các nhà tài phiệt thân tín của Putin cũng đang dần khó chịu. Cựu trùm năng lượng Anatoly Chubais đăng một bức ảnh của Boris Nemtsov, một nhà lãnh đạo đối lập Nga bị sát hại trước Điện Kremlin, trên trang Facebook của mình. Tỷ phú Nga Oleg Deripaska thì lên tiếng kêu gọi hòa bình và đàm phán.
Ngay cả khi hành động của Putin không ngay lập tức đẩy ông ta khỏi chiếc ghế quyền lực, cuộc chiến ở Ukraine vẫn sẽ tạo ra những thương tổn lâu dài. Các biện pháp trừng phạt kinh tế đang làm giảm giá đồng rúp, và thiệt hại kinh tế dự kiến sẽ ngày càng gia tăng. Theo thời gian, điều này có thể làm suy yếu sức mạnh trong nước của Putin. Các nhà độc tài theo chủ nghĩa cá nhân thường chọn cắt giảm chi tiêu chính phủ khi đối mặt với các lệnh trừng phạt, khiến cuộc sống dân thường trở nên khó khăn hơn, và làm tăng khả năng xảy ra bất ổn. Các biện pháp trừng phạt cũng có xu hướng đạt hiệu quả khi nhắm vào các chế độ độc tài cá nhân, hơn là vào các loại chế độ chuyên chế khác, bởi vì các nhà độc tài cá nhân là những người phụ thuộc nhiều nhất vào sự bảo trợ để giữ vững quyền lực. Cho đến nay, giới tinh hoa Nga chưa bao giờ phải lựa chọn giữa cuộc sống mà họ mong muốn và Putin. Nhưng bình luận của Chubais và Deripaska gợi ý rằng điều đó có thể thay đổi, một khi các lệnh trừng phạt bắt đầu có hiệu lực, đặc biệt nếu chúng được kết hợp với các nỗ lực tăng cường chống tham nhũng từ Mỹ và châu Âu. Nếu họ bị bao vây đủ chặt, giới tinh hoa Nga có thể đi đến quyết định rằng Putin không còn có thể đảm bảo lợi ích trong tương lai của họ, và cố gắng thay thế ông bằng một nhà lãnh đạo sẽ đồng ý rút khỏi Ukraine, và khiến phương Tây trả lại tài sản cho họ.
Sau cùng, cuộc xung đột ở Ukraine rất có thể tiến triển thành một cuộc nổi dậy kéo dài lê thê, giết chết sự kiên nhẫn của công chúng Nga. Nghiên cứu cho thấy rằng, so với các nhà độc tài khác, các nhà độc tài cá nhân sẵn sàng chấp nhận các tranh chấp quân sự với thương vong cao hơn, nhưng điều đó không có nghĩa là công dân của họ cũng chấp nhận như vậy. Ví dụ, ở Libya, cựu lãnh đạo Muammar al-Qaddafi đã quyết định đàn áp mạnh tay để duy trì quyền kiểm soát đất nước khi chi phí cho các cuộc chiến của ông ta tăng lên. Nhưng cuối cùng, vào lúc phải đối mặt với điều kiện kinh tế tồi tệ, chính những công dân bình thường đã lật đổ chính phủ của ông ta một cách đầy bạo lực. Ở Liên Xô, một cuộc xâm lược kéo dài và tốn kém vào Afghanistan đã làm suy giảm niềm tin vào chế độ Đảng Cộng sản. Không phải là không thể tưởng tượng được rằng bàn tay kìm kẹp của Putin đối với nước Nga sẽ yếu dần, nếu Ukraine trở thành một vũng lầy.
Rời xa thực tế
Dự đoán sự sụp đổ của một nhà lãnh đạo độc tài thực ra chỉ là một việc vô ích. Các nhà chuyên chế yếu kém, bù đầu vì chiến tranh có thể ngoi ngóp lâu hơn nhiều so với dự kiến của các nhà phân tích. Cựu Tổng thống Zimbabwe Robert Mugabe vẫn sống sót sau siêu lạm phát và thất bại trong bầu cử, tại vị cho đến tận hai năm trước khi qua đời. Tổng thống Venezuela Nicolás Maduro vẫn đang đương nhiệm, dù nền kinh tế Venezuela đã hoàn toàn sụp đổ. Ngược lại, những nhà lãnh đạo có vẻ mạnh mẽ có thể bất ngờ bị lật đổ, như đã xảy ra với cựu Tổng thống Ai Cập Hosni Mubarak và Tổng thống Tunisia Zine el-Abidine Ben Ali trong cùng năm 2011.
Nhưng các nhà phân tích đều biết rằng những nhà lãnh đạo độc tài cá nhân như Putin có nhiều khả năng mắc sai lầm trong chính sách đối ngoại hơn những nhà chuyên chế khác. Vây quanh họ là những thuộc hạ chỉ biết nói “có”, những người chỉ nói với họ những gì họ muốn nghe, và giấu đi những tin tức xấu, khiến những nhà độc tài này khó đưa ra quyết định sáng suốt. Liệu cuộc chiến mà Putin lựa chọn có trở thành sai lầm khiến ông đánh mất quyền lực hay không là một câu hỏi còn bỏ ngỏ. Nhưng nước Nga đang phải trải qua sự bất mãn ngày càng tăng từ công chúng, sự rạn nứt trong giới tinh hoa, và sự trừng phạt quốc tế trên diện rộng. Hồi kết của Putin có thể không đến ngay ngày mai hoặc ngày kia, nhưng khả năng nắm giữ quyền lực của ông ta chắc chắn đã suy giảm hơn so với trước khi ông ta xâm lược Ukraine.
Andrea Kendall-Taylor là Nghiên cứu viên Cấp cao và Giám đốc Chương trình An ninh Xuyên Đại Tây Dương tại Trung tâm An ninh Mới của Mỹ. Từ năm 2015 đến 2018, bà là Phó Giám đốc Tình báo Quốc gia về Nga và Á – Âu tại Hội đồng Tình báo Quốc gia.
Erica Frantz là Giáo sư Khoa học Chính trị tại Đại học Bang Michigan.
Canh bạc cuối của Putin tại Ukraine
Nguyễn Quang Dy
Sau 25 năm cầm quyền, Putin đã có công dẫn dắt nước Nga trỗi dậy từ đống tro tàn của Liên Xô cũ, trở thành một siêu cường quân sự, nhưng chưa đủ mạnh về kinh tế (GDP chỉ bằng 1/6 Trung Quốc). Putin là một nhà “độc tài kiểu mới”, tham vọng phục hưng “Nước Nga Thần thánh” của Pierre Đại đế, và mở rộng “khu vực ảnh hưởng”. Sau khi chiếm được Crimea (2014) Putin định dùng vũ lực thâu tóm Ukraine, vì thấy Mỹ đang suy yếu và EU bị phân hóa, trong khi Nga liên kết được với Trung Quốc. Nhưng tham vọng đó đang thất bại.
Một là Nga không có chính danh, trở thành phi nghĩa. Putin tập trung 190.000 quân dọc biên giới Ukraine để hù dọa và bắt chẹt Kiev phải nhượng bộ là một chuyện, nhưng tấn công xâm lược một nước láng giềng có chủ quyền lại là chuyện khác. Nga không thể biện minh khi bất chấp luật pháp và dư luận quốc tế. Putin đã xô đẩy Mỹ và các nước đồng minh EU (kể cả Đức, Thụy Sỹ, Phần Lan) tập hợp lực lượng chống Nga và bênh vực Ukraine (tuy chưa vào NATO). Dù có chiếm được Ukraine, Putin sẽ bị lên án, cô lập và thua.
Hai là Nga đã để mất thế chủ động, trở thành bị động. Tuy quân Nga mạnh hơn nhiều và tấn công bất ngờ, nhưng sau một tuần vẫn chưa chiếm được Kiev, và chưa dựng được một chính phủ bù nhìn thân Nga tại đó. Người Ukrainian dưới sự lãnh đạo của Lezensky đã kháng cự quyết liệt, làm cho Mỹ và đồng minh phương Tây phải thay đổi thái độ, tập hợp lực lượng và gia tăng viện trợ vũ khí, ủng hộ Ukraine chống lại Nga mạnh hơn. Việc Putin phải chấp nhận đàm phán với Lezensky, dù chưa có kết quả, là một dấu hiệu thất bại.
Ba là Nga đẩy Mỹ và đồng minh liên kết chặt chẽ hơn. Phương Tây đồng lòng trừng phạt Nga nặng nề, loại Nga khỏi hệ thống thanh toán SWIFT. Không chỉ Mỹ, Anh, Pháp, mà Đức, Thụy Sỹ và Phần Lan cũng thay đổi lập trường để trừng phạt Nga, bất chấp sự lệ thuộc vào nguồn dầu khí của Nga. Lần đầu tiên sau Thế chiến, các nước NATO và EU liên kết chặt chẽ để đối phó với Nga. Sử gia Yuval Harari nói: “những gì diễn ra ở Ukraine sẽ quyết định chiều hướng của lịch sử nhân loại” (Yuval Noah Harari argues that what’s at stake in Ukraine is the direction of human history,Yuval Harari, Economist, February 9, 2022).
Bốn là liên kết với Trung Quốc chưa phải một đảm bảo vững chắc. Putin và Tập đã gặp nhau tại Bắc Kinh trong dịp khai mạc Olympic mùa Đông để ra tuyên bố chung. Việc liên kết với Trung Quốc để răn đe và hù dọa phương Tây là một chuyện, nhưng xâm lược Ukraine, một nước có chủ quyền, bất chấp luật pháp quốc tế, là chuyện khác. Có nhiều dấu hiệu cho thấy Tập Cận Bình đã hiểu sai ý đồ của Putin và bị bất ngờ khi Nga xâm lược Ukriane, làm cho Bắc Kinh bị động và mắc kẹt, phải ứng xử hai mặt (như bỏ phiếu trắng tại LHQ.
Tuy không rõ Tập Cận Bình có biết trước kế hoạch Nga sẽ xâm lược Ukraine hay không, nhưng có hai điều chắc chắn. Một là Tập mong quân đội Nga mạnh hơn sẽ nhanh chóng đè bẹp được Ukraine, và hai là Tập hình dung phản ứng của cộng đồng quốc tế sẽ yếu. Nhưng những gì đang diễn ra trên chiến trường Ukraine là cơn ác mộng. Người Ukrainian bằng hành động của mình đã cho Mỹ, Châu Âu, và Châu Á một bài học về khả năng tự vệ. (Putin’s War Is Xi’s Worst Nightmare, Craig Singleton, Foreign Policy, March 4, 2022).
Ẩn số Trung Quốc
Theo giới phân tích, Bắc Kinh ủng hộ Nga xâm lược Ukraine sẽ có hại cho tham vọng toàn cầu của Trung Quốc. Trong khi phương Tây bị mất thể diện về ngoại giao và an ninh vì không ngăn cản được Nga tấn công Ukraine, thì Trung Quốc cũng không thoát được hệ lụy do cuộc chiến. Trong tuyên bố chung tại Bắc Kinh (4/2/2022) bai bên đã cam kết “hợp tác không có giới hạn” (No limits and forbidden zones in cooperation). Tập đã liên kết với Putin để đối phó với Mỹ và đồng minh, nhưng tưởng Nga chỉ hù dọa chứ không đánh lớn
Theo New York Times, Bắc Kinh đã hiểu sai (misreading) ý đồ và tham vọng của Putin, nên các tuyên bố của Trung Quốc tỏ ra thiếu nhất quán. Phía Mỹ đã sáu lần tiếp xúc để chia sẻ thông tin tình báo nhạy cảm với phía Trung Quốc rằng Nga đang chuẩn bị tấn công Ukraine. Ngoại trưởng Antony Blinken đã hai lần trực tiếp chia sẻ thông tin tình báo với ngoại trưởng Vương Nghị, nhưng Bắc Kinh đã coi thường, tưởng Nga sẽ không đánh lớn. Có nhiều dấu hiệu cho thấy Tập Cận Bình đã hiểu sai ý đồ của Putin, cho đến khi quá muộn.
Theo chuyên gia Bonnie Glaser (German Marshall Fund), các quan chức Mỹ cố chia sẻ thông tin tình báo nhạy cảm với Bắc Kinh, vì không còn lựa chọn nào khác, hy vọng Tập có thể thuyết phục Putin không đánh Ukraine. Nhưng đáng tiếc, các quan chức Trung Quốc cho rằng Mỹ định chia rẽ Trung Quốc với Nga, nên đã chia sẻ thông tin này với Nga. Có lẽ Tập đã tập trung quyền lực quá lớn như hoàng đế, nên “các trợ lý của ông không dám thông báo tin tức và phân tích trái ngược với chủ trương, sợ làm Tập bực mình”. (Xi misreads Putin's Ukraine gambit despite access to U.S. intel, Hiroyuki Akita, Nikkei, March 1, 2022).
Nay Trung Quốc buộc phải xem xét lại lập trường của mình, trước “hệ quả không định trước” tại Ukraine, với diễn biến và tổn thất của Nga tại chiến trường. Nga đã thất bại trong việc “đánh nhanh thắng nhanh”, nên buộc phải kéo dài cuộc chiến. Trong cuộc điện đàm (2/2/2022) với Putin, Tập đã đề nghị Putin đàm phán với Ukraine về một giải pháp cho cuộc chiến, và tôn trọng chủ quyền của Ukraine. Thế giới đang chờ xem liệu Trung Quốc có thể kiềm chế được Nga và đóng góp cho một giải pháp ngừng bắn công bằng hay không.
Giới phân tích cho rằng, nếu Trung Quốc quá gần gũi Nga vào lúc hệ trọng này, thì uy tín và lợi ích toàn cầu của Trung Quốc bị tổn thất, vì hai lý do. Một là mục tiêu thay thế Mỹ lãnh đạo thế giới vào năm 2050 phải lùi lại vô thời hạn. Hai là Trung Quốc có thể bị lên án vì liên kết chặt chẽ với Nga. Phong trào phản đối Nga xâm lược Ukraine ngày càng mạnh trên thế giới và trong nước. 370 nhà khoa học và nhà báo Nga đã ký tên vào thư ngỏ phản đối chiến tranh. 163 nhà khoa học được giải Nobel đã ký tên vào thư ngỏ phản đối.
Theo giáo sư Bernard Cole (National War College), “một bất ngờ lớn đối với Nga, và bài học lớn cho Trung Quốc, là người dân Ukrainian sẵn sàng chiến đấu đến cùng”. Kinh nghiệm tại Ukraine cho thấy phương Tây có thể tập hợp nhanh một khối liên minh toàn cầu để đánh vào kinh tế của kẻ xâm lược. Giới phân tích cho rằng so với nền kinh tế của Nga (GDP chỉ bằng 1/6 của Trung Quốc) thì nền kinh tế của Trung Quốc lớn hơn nhiều và đa dạng hơn so với Nga, nên có thể chịu được sự trừng phạt kinh tế một cách tốt hơn.
Theo Jude Blanchette (CSIS) “nâng cấp đối tác với Nga trước cuộc xâm lược Ukraine là một sai lầm về ngoại giao của Tập Cận Bình” với cái giá mà Trung Quốc phải trả, bộc lộ giới hạn về chính sách của Tập. Theo Kurt Campbell (NSC coordinator for Indo-Pacific) “Lúc này, không thể phủ nhận là Trung Quốc ở vào thế khó xử khi họ cố duy trì quan hệ sâu sắc và cơ bản với Nga”. Mỹ đã hy vọng Trung Quốc có vai trò quan trọng để khuyên Putin nghĩ lại và không xâm lược Ukraine, nhưng họ đã không muốn làm như vậy.
Nói cách khác, những bài học kinh nghiệm về Ukraine là một cảnh báo đúng lúc đối với lãnh đạo Bắc Kinh về các kịch bản cho vấn đề Đài Loan. Đó là một cơ hội tốt để Trung Quốc điều chỉnh ý đồ xâm lược Đài Loan. Trung Quốc có thể đánh giá thấp Đài Loan. Giới quan sát cho rằng Trung quốc có thể hù dọa Đài Loan, nhưng nên nhân nhượng đừng đánh Đài Loan, để tránh khiêu khích người Đài Loan chống Trung Quốc. Tại Châu Á, eo biển Đài Loan là điểm dễ xảy ra xung đột (flashpoint) như thùng thuốc súng (tinderbox).
Lập trường của Trung Quốc thay đổi nhanh, chứng tỏ họ tìm cách phải nói thế nào trước việc Nga xâm lược Ukraine. Trong cuộc điện đàm giữa ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị và ngoại trưởng Ukraine Dmytro Kuleba, Trung Quốc sẵn sàng làm trung gian hòa giải ngừng bắn ở Ukraine. Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc phải xem lại lập trường của mình. Trung Quốc ủng hộ Nga không phải là “không giới hạn”, mà bị Putin “bịt mắt”. Chắc Trung Quốc phải nhận ra mục tiêu thống nhất Đài Loan khó có thể diễn ra như họ tưởng. Trong khi đó, quan hệ Trung-Xô không phải là “không giới hạn” mà là “đồng sàng dị mộng”. (Could the Ukraine war save Taiwan? Rana Mitter, Spectaror, March 5, 2022).
Theo Francis Fukuyama (tác giả “the End of History”), Putin muốn phục hưng “Nước Nga và Liên Xô vĩ đại”. Nhưng Putin mắc sai lầm lớn và thất bại vì không khuất phục được Ukraine. Nếu có một cuộc chiến tranh lạnh mới, phải để ý đến Trung Quốc. Về lâu dài, Trung Quốc là mối đe dọa lớn hơn. Nếu không trừng phạt Nga xâm lược Ukraine thì sẽ bất lợi cho Đài Loan. Trung Quốc sẽ theo dõi chặt chẽ để điều chỉnh hành động. Nếu Nga bị sa lầy và tổn thương lớn, thì Trung Quốc sẽ phải thận trọng hơn với Đài Loan. (Vladimir Putin will fail at subduing Ukraine, Mikio Sugenno, Nikkei Asia Review, March 1, 2022).
Các nước khu vực
Trước mối đe dọa ngày càng tăng của Trung Quốc, các nước chủ chốt ở khu vực Châu Á (như Nhật Bản, Ấn Độ, Hàn Quốc, Đài Loan, Úc, Việt Nam và ASEAN) đang tăng cường ngân sách quốc phòng trong cuộc chạy đua vũ trang mới. Thủ tướng Nhật Fumio Kishida đã cảnh báo: “môi trường an ninh xung quanh Nhật Bản đang thay đổi với mức độ chưa từng thấy... Trung Quốc tiếp tục đơn phương thay đổi nguyên trạng”... (Asia's arms race: China spurs military spending spree, Andrew Sharp, Nikkei, February 23, 2022).
Indonesia đã ký hợp đồng (2/2022) mua 6 máy bay Rafale của Pháp trong tổng số 36 chiếc, và đã được Mỹ chấp thuận cho mua máy bay F-15. Gần đây, Philippines đã hoàn tất thủ tục mua tên lửa siêu thanh BrahMos của Ấn Độ. Việt Nam cũng từng bước tăng cường năng lực hàng hải. Úc là thành viên của QUAD đã tham gia AUKUS (9/2021) cùng với Anh và Mỹ. Bộ trưởng quốc phòng Úc Peter Dutton phát biểu (2/2022): “Úc và đồng minh sẽ để mất một thập kỷ tới nếu không dám đứng lên chống lại Bắc Kinh ở Biển Đông”.
Theo Hugh White (Đại học ANU), Mỹ không làm được như đã cam kết để đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc, đặc biệt là về sức mạnh hải quân. Mỹ nói nhiều về việc đối phó với Trung Quốc, từ thời Tổng thống Obama cách đây hơn một thập kỷ, khi Mỹ xoay trục sang châu Á. “Nhưng chúng ta vẫn chưa thấy có sự điều chỉnh cơ bản nào về tư thế quân sự của Mỹ ở châu Á.” (no reorientation of America's military posture in Asia).
Nga xâm lược Ukraine làm Việt Nam bất ngờ. Chưa biết Việt Nam sẽ làm thế nào với chính sách ngoại giao đa phương mà họ theo đuổi, để thoát khỏi khủng hoảng này. Những hệ lụy của khủng hoảng Ukraine có thể đem lại một trật tự thế giới mới khó lường, bất lợi cho các nước vừa và nhỏ như Việt Nam. Với Việt Nam, môi trường quốc tế hòa bình và ổn định đã giúp đất nước hội nhập quốc tế sâu hơn, do đó có lợi từ đa phương hóa.
Theo Hương Le Thu (ASPI) thật thất vọng trước thái độ im lặng của ASEAN khi Nga xâm lược Ukraine và tuyên bố chung của các ngoại trưởng ASEAN chỉ kêu gọi tất cả các bên kiềm chế. Cố gắng khách quan trước việc một nước ném bom thường dân không vũ trang của một nước khác không thể biện minh cho nguyên tắc trung lập, mà là đánh lận trắng đen. Lập trường của Singapore cho thấy hành động cứng rắn sẽ thúc đẩy lợi ích dân tộc. Trong khi đó ASEAN muốn đối xử công bằng với cả hai bên, không phải là trung lập mà có nguy cơ bị vô hiệu hóa vĩnh viễn trong một trật tự thế giới đang thay đổi quá nhanh. (ASEAN needs to uphold principles, not neutrality, in Ukraine war, Huong Le Thu, Nikkei, March 2, 2022).
Các biến số mới
Theo sử gia Yuval Harari, tuy “Putin có thể thắng nhiều trận đánh, nhưng sẽ thua cuộc chiến tranh”. Putin độc tài, nói dối đến mức hắn cũng tin như vậy: rằng Ukraine không phải là một quốc gia thật sự và người Ukrainian không phải là một dân tộc. Putin đã chơi một canh bạc đầy mạo hiểm, không tính tới một ẩn số lớn: chiếm một đất nước thì dễ, nhưng giữ được nó rất khó. Người Ukrainian đứng lên chống xâm lược với lòng quả cảm làm thế giới khâm phục. “Không phải Gorbachev mà Putin sẽ ký giấy báo tử cho đế quốc Nga”. (Why Vladimir Putin has already lost this war, Yuval Harari, Guardian, February 27, 2022).
Nếu người Ukrainian dám tay không cản xe tăng Nga, chính phủ Đức dám cung cấp vũ khí chống tăng cho họ, chính phủ Mỹ dám loại Nga khỏi hệ thống thanh toán toàn cầu SWIFT, và người Nga dám đứng lên phản đối cuộc chiến tranh phi nghĩa. Lòng quả cảm của người Ukraine đã truyền cảm hứng. Harari nói “Cuộc chiến tại Ukraine sẽ định hình tương lai của toàn thế giới. Nếu để độc tài xâm lược thắng, thì tất cả chúng ta sẽ nhận lấy hậu quả. Không có lý do gì để đứng ngoài quan sát. Đây là thời điểm đứng lên để dấn thân”.
Putin đại diện cho thế hệ “độc tài mới” mà đầu óc người phương Tây không thể hiểu. Lòng tin rằng chủ nghĩa tự do cuối cùng sẽ thắng là một ảo tưởng. Châu Âu phải bỏ lòng tin đó nếu muốn thắng cuộc chiến với Putin. Trong thế giới của Putin, chiến tranh là một phần bất biến trong xã hội loài người. Phương Tây ngạc nhiên khi Putin viện “giá trị tinh thần của nước Nga” để biện minh cho xâm lược Ukraine nhằm phục hưng “Nước Nga Thần thánh” (Holy Russia). Trong khi nhiều người coi lòng tin đó là một thủ đoạn, thì người khác coi canh bạc đó là điên rồ (insanity). Phương Tây tin rằng cuộc chiến Ukraine sẽ phản tác dụng.
Putin có thể nắm trong tay vận mệnh của châu Âu làm con tin. Nhưng sẽ sai lầm nếu quá đề cao Putin như trung tâm của mọi mối lo hay ẩn số của thời đại. Thắng lợi của chủ nghĩa tự do là một ảo tưởng. Trật tự dựa trên ý tưởng tự do đã kết thúc. Sự chuyển đổi của kỷ nguyên mới mà Tony Blair đề cập, không diễn ra. Thời đại của giả dối và ảo tưởng đã hết. Alexis de Tocqueville đã viết vào thế kỷ 19: “thời kỳ nguy hiểm nhất cho một chính phủ tồi là khi nó cải cách”. (The new age of disorder, John Gray, New Statesman, March 2, 2022).
Cuộc xâm lược Ukraine lần thứ hai trong vòng tám năm qua được phương Tây coi là một quyết định điên rồ. Đó là canh bạc cuối của một nhà độc tài đã cầm quyền 25 năm, nay tính khí ngày càng thất thường. Kết cục của cuộc chiến có thể là một thảm họa cho nước Nga, làm các nước phương Tây gắn kết chặt chẽ hơn, theo cách chưa từng có trong nhiều thập niên. Hành động xâm lược của Putin sẽ phản tác dụng, làm cho Nga trở thành một quốc gia tội đồ, đứng về phía phản diện trong lịch sử. Các nước phương Tây đang cung cấp vũ khí và đạn dược như súng chống tăng và chống máy bay, và dụng cụ y tế cho Ukraine.
Một số lãnh đạo vốn có cảm tình với Putin như Victor Orbán của Hungary, đã đứng về phía chống lại Putin. Thủ tướng Đức Olaf Scholz đã tuyên bố một số biện pháp bao gồm tăng cường kinh phí quốc phòng và tăng cường dự trữ nhiên liệu, được dư luận đánh giá cao như một bước ngoặt trong chính sách đối ngoại của Đức. Ngay các nước khác như Thụy Sỹ và Phần lan cũng đã thay đổi lập trường trung lập của họ. Không phải chỉ có Ấn Độ và Ả Rập Thống Nhất mà cả Trung Quốc cũng đã bỏ phiếu trắng ở Liên Hiệp Quốc đang lên án Nga xâm lược Ukraine, được dư luận hoan nghênh như một thắng lợi của phương Tây.
Sau một tuần xâm lược Ukraine từ ba hướng, Nga vẫn chưa chiếm được Kiev và chưa dựng được một chính phủ mới thân Nga, chứng tỏ Putin không thành công như kế hoạch. Nhân dân Ukrainian có thể tiến hành một cuộc chiến tranh du kích quyết liệt trong nhiều năm. Các nhà phân tích phương Tây cũng không nghĩ cuộc chiến lại diễn ra như vậy. Họ tưởng Ukraine sẽ sụp đổ và quân đội Nga sẽ tiến vào Kiev. Không phải Putin cai trị nước Nga với quyền lực như Nga Hoàng, mà quyền lực của Putin cũng phải trả giá và dễ đổ vỡ.
Nếu xâm lược Ukraine bị bế tắc, có khả năng giới tài phiệt Nga lo sợ xung đột kéo dài tốn kém sẽ nhân cơ hội này đảo chính. Hàng ngàn người Nga đã bị bắt vì xuống đường biểu tình phản đối chiến tranh. Mấy trăm nhà khoa học và nhà báo Nga đã ký tên vào thư ngỏ phản đối cuộc chiến tranh phi nghĩa. Putin đã không thể “làm cho nước Nga vĩ đại”, mà ngược lại đang đưa nước Nga vĩ đại đến bờ vực nguy hiểm. Phương Tây trừng phạt và cô lập Nga cũng sẽ làm cho thị trường thế giới nhanh suy xụp và đảo ngược toàn cầu hóa.
Cuối tuần trước, Mỹ, Anh và EU cùng các nước khác đã loại Nga ra khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT. Tuy chưa biết chi tiết và hệ lụy của nó, nhưng quyết định này có ý nghĩa quan trọng vì nó chứng tỏ phương Tây đồng thuận trừng phạt Nga bằng cách tách Nga ra khỏi cộng đồng quốc tế. Trong khi cuộc chiến về quân sự đang diễn ra ngoài mặt trận, thì cuộc chiến về kinh tế cũng bắt đầu được khởi động. Việc đóng băng các tài khoản của Ngân hàng Trung ương Nga đẩy xung đột tới trung tâm hệ thống tài chính quốc tế.
Các kịch bản mới
Theo nhà báo Tom Friedman (NYT), có ba kịch bản kết thúc chiến tranh Ukraine, xung đột nguy hiểm nhất thế giới từ sau khủng hoảng tên lửa Cuba. Đó là: “thảm họa lớn” (full-blown disaster); “thỏa hiệp bẩn thỉu” (dirty compromise); và “cứu vãn” (salvation). Thật đáng sợ nếu Putin chưa nghĩ đến cách kết thúc chiến tranh thế nào. (I See Three Scenarios for How This War Ends, Thomas Friedman, New York Times, March 1, 2022).
Friedman cho rằng (1) Kịch bản “thảm họa” đang diễn ra. Nếu Putin không dừng lại thì thế giới đang “đến gần cổng địa ngục”, vì Putin tuyệt vọng có thể làm liều. (2) “Kịch bản thỏa hiệp” để ngừng bắn, cho Nga rút quân, sát nhập hai tỉnh phía Đông, đổi lại Ukraine cam kết không vào NATO, và phương Tây dỡ bỏ cấm vận. (3) “Kịch bản phế truất Putin” ít khả năng, nhưng có thể hình dung các sỹ quan cao cấp sẽ họp kín để bàn về việc này.
Theo Paul Poast (Đại học Chicago) có bốn kịch bản kết thúc chiến tranh ở Ukraine. Đó là: (1) Nga bị sa lầy tại Ukraine; (2) Thay đổi chế độ tại Kiev (Nga áp đặt); (3) Nga chiếm toàn bộ Ukraine (State Death); (4) Đế quốc Nga thắng thế (imperial overreach). Nếu Nga liều lĩnh tấn công một nước NATO (như Ba Lan), sẽ kích hoạt “Điều 5” (tấn công một nước NATO là tấn công tất cả NATO), Mỹ và các nước NATO khác sẽ bảo vệ đồng minh. (How the Crisis in Ukraine May End, Derek Thompson, Atlantic, February 27, 2022).
Để so sánh một cách dễ hiểu về tình thế của Nga, hãy nhớ lại sự kiện “Trân Châu Cảng” (Pearl Harbor, 1941). Lúc đó Mỹ và đồng minh bao vây cấm vận đã dồn Nhật vào tình thế tuyệt vọng (desperation), nên Nhật phải chơi bài liều vì không còn đủ nguồn lực cho chiến tranh lâu dài. Liệu Mỹ và đồng minh trừng phạt Nga có dồn Putin vào tình thế tuyệt vọng phải chơi bài liều như Pearl Harbor? Theo Paul Poast, Chính quyền Biden đã có quyết định đúng hướng khi điều quân đến Ba Lan và các nước Baltic để phòng xa (kịch bản 4).
Các quyết định của Nga cho thấy Putin có dấu hiệu bất bình thường. Theo Moisés Naím (tác giả “the End of Power”), một thế hệ lãnh đạo mới nguy hiểm đang trỗi dậy trên thế giới, gồm những nhà “độc tài mới” theo chủ nghĩa dân túy (như Donald Trump hay Vladimir Putin). Họ tuyên truyền những điều dối trá mà nay đang trở thành đức tin của những người mù quáng. Họ quảng bá về mình như thần tượng của nhân dân, đấu tranh chống tham nhũng. Họ tập trung quyền lực vào tay mình, tấn công các thể chế đã duy trì nền dân chủ, tuyên chiến với báo chí, và bãi bỏ các luật lệ hạn chế quyền lực của họ.(The Dictator’s New Playbook: Why Democracy Is Losing the Fight, Moisés Naím, Foreign Affairs, March/April 2022).
Nếu con số thương vong tại Ukraine là chính xác, thì Nga (và Ukraine) đã mất hàng nghìn người. Trong các cuộc chiến tranh được khảo sát, nếu thương vong 50 người/ngày còn chấp nhận được. Nhưng thương vong vượt quá 1,000 người, thì đó là một cuộc chiến khốc liệt. Với Nga, đó còn là nỗi hổ thẹn lớn về tinh thần và thảm họa về kinh tế, có thể làm cho Putin tuyệt vọng vì không còn lựa chọn nào khác, phải chơi bài liều (gambling for resurrection). Otto von Bismarck gọi đó là “tự sát vì sợ chết” (suicide for fear of death).
Tham khảo
1. Yuval Noah Harari argues that what’s at stake in Ukraine is the direction of human history,Yuval Harari, Economist, February 9, 2022
2. Asia's arms race: China spurs military spending spree, Andrew Sharp, Nikkei, February 23, 2022
3. Why Vladimir Putin has already lost this war, Yuval Harari, Guardian, February 27, 2022
4. How the Crisis in Ukraine May End, Derek Thompson, Atlantic, February 27, 2022
5. Xi misreads Putin's Ukraine gambit despite access to U.S. intel, Hiroyuki Akita, Nikkei, March 1, 2022
6. Vladimir Putin will fail at subduing Ukraine, Mikio Sugenno, Nikkei, March 1, 2022
7. I See Three Scenarios for How This War Ends, Thomas Friedman, New York Times, March 1, 2022
8. The new age of disorder, John Gray, New Statesman, March 2, 2022
9. ASEAN needs to uphold principles, not neutrality, in Ukraine war, Huong Le Thu, Nikkei, March 2, 2022
10. Putin’s War Is Xi’s Worst Nightmare, Craig Singleton, Foreign Policy, March 4, 2022)
11. Could the Ukraine war save Taiwan? Rana Mitter, Spectaror, March 5, 2022
12. The Dictator’s New Playbook: Why Democracy Is Losing the Fight, Moisés Naím, Foreign Affairs, March/April 2022
NQD. 5/3/2022
Việt Nam “vũ khí hoá” ông Hồ Chí Minh trong cuộc chiến Nga-Ukraine
RFA 2022.06.17
RFA edited
50 năm sau khi ông Hồ Chí Minh qua đời, hình ảnh của ông vẫn được Chính quyền Việt Nam sử dụng để tuyên truyền cho các mục tiêu chính trị của mình. Điển hình là trong cuộc chiến tranh Nga xâm lược Ukraine đang diễn ra.
Ông Hồ Chí Minh: Công cụ tuyên truyền hữu hiệu
Trong một bài luận được đăng trên trang web của Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS) ngày 13/6, có tên “Weaponizing Ho Chi Minh in Vietnamese Discourse on the War in Ukraine” (tạm dịch: Vũ khí hoá Hồ Chí Minh trong diễn ngôn của Việt Nam về cuộc chiến Nga - Ukraine), Tiến sỹ Lịch sử Olga Dror nhận định kể từ khi Nga xâm lược Ukraine, Chính phủ Việt Nam đã tỏ ra thân thiện với Moscow, không muốn tố cáo hành động xâm lược của họ.
Tuy vậy, trước những lời chỉ trích từ dư luận về hành động Việt Nam “giống hệt” Trung Quốc khi hai lần bỏ phiếu trắng lên án cuộc xâm lược của Nga với Ukraine và yêu cầu bảo vệ dân thường cùng phiếu chống đề nghị trục xuất Nga khỏi Hội đồng nhân quyền Liên Hiếp Quốc, bộ máy tuyên truyền của Việt Nam đã vận dụng hết các kênh truyền thông mạng xã hội để biện minh cho quan điểm của chính phủ. Đồng thời mạng xã hội cũng trở thành “cánh tay đắc lực” loại bỏ luận điệu phản bác của truyền thông nước ngoài mà nhà nước VN cho là “chống chính phủ” “thế lực thù địch”.
Tiến sỹ Olga lấy ví dụ điển hình là trang Facebook Mắt thần, vào ngày 19/3/2022, đã đăng một video có tiêu đề “Phẫn nộ! Truyền thông Ukraine dựng phim xúc phạm Chủ tịch Hồ Chí Minh - Gọi Người là Độc tài của lịch sử”.
Video này “đào” lại hai sản phẩm truyền thông được phát hành tại Ukraine, gồm một bài báo năm 2013 và một bộ phim tài liệu năm 2017, cho rằng các bài báo, phim tài liệu này đã vu khống, xúc phạm Hồ Chí Minh bằng cách gọi ông là một nhà độc tài. Tuy nhiên, đến ngày 17/6, video này đã bị gỡ bỏ khỏi trang Facebook Mắt Thần.
Theo tiến sỹ Olga, trong khi dư luận Việt Nam còn đang tranh cãi về cuộc chiến tranh Nga và Ukraine, các trang Facebook như Mắt thần đã cố gắng “vũ khí hóa” Hồ Chí Minh nhằm huy động sự ủng hộ của công chúng đối với lập trường của Việt Nam về cuộc xung đột ở Ukraine.
Nhà văn Võ Thị Hảo từ Đức bình luận với RFA về vấn đề này rằng :
“Mặc dù đây chỉ là một trang Facebook, nhưng nếu dựa vào sự phân tích các nguồn lực, đến mức họ có thể đưa ra bảy đến tám video trong một ngày thì không có một nguồn lực cá nhân nào nào làm được như vậy.
Hơn nữa, cái việc sử dụng hình ảnh nhân danh bảo vệ uy tín của ông Hồ Chí Minh để bảo vệ Nga, và nói rằng Nga là một bên có chính nghĩa trong cuộc xâm lược Ukraine thì tôi nghĩ rằng nó phải được một sự ngầm cho phép của phía chính quyền Việt Nam.”
Một doanh nhân người Việt không muốn nêu tên, đã sinh sống ở Ukraine gần 20 năm, nói với RFA rằng Ukraine là một đất nước dân chủ nên sẽ có nhiều thông tin trái chiều. Do đó, vị doanh nhân này phân tích, nếu một hãng truyền thông nào đó nói ông Hồ Chí Minh là độc tài thì đó cũng không phải là quan điểm của toàn bộ người dân đất nước này.
Vị doanh nhân này nói tiếp:
“Ở bất kỳ một đất nước dân chủ nào thì nó đều có rất nhiều nguồn thông tin và các ý kiến trái chiều như thế. Họ đã chủ ý đi moi móc ra để mà dèm pha thôi chứ người dân ở Ukraine đối với dân Việt Nam quan hệ rất tốt.
Ví dụ ở Ukraine có một triệu người không thích ông Hồ Chí Minh, người ta bảo ông ấy là độc tài thì cũng chẳng có liên quan gì đến việc một nước khác đến Ukraine xâm lược và giết hại 40 triệu người còn lại.
Cho nên những người Việt Nam nào mà hả hê khi Ukraine bị xâm lược thì họ không suy luận logic, thậm chí là ngu xuẩn.”
Hình minh hoạ: các cựu chiến binh mang hình ảnh ông Hồ Chí Minh tại một lễ diễu binh kỷ niệm Quốc khánh 2/9 ở Hà Nội. AFP
“Sùng bái cá nhân” hay “vũ khí hoá”?
Tiến sỹ Olga, hiện đang nghiên cứu về sự sùng bái cá nhân đối với Hồ Chí Minh, cho rằng đây là một ví dụ cho thấy hơn 50 năm sau khi ông Hồ Chí Minh qua đời, ông ấy vẫn là một công cụ hữu ích cho bộ máy tuyên truyền ở Việt Nam.
Tiến sĩ Olga phân tích thêm, Hồ Chí Minh, cả khi sinh thời lẫn về sau này, đã đóng một vai trò quan trọng trong việc vận động người dân Việt Nam ủng hộ các chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam và sự sùng bái nhân cách, con người ông ấy là không thể thiếu trong quá trình này.
Riêng với nhà văn Võ Thị Hảo thì lại cho rằng:
“Đối với Việt Nam thì sử dụng hình ảnh Hồ Chí Minh vẫn còn tác dụng đối với khá nhiều người. Đây cũng cũng chỉ là một chiêu bài cũ thôi!
Vấn đề ngạc nhiên là tại sao tất cả những dẫn chứng về Nga xâm lược Ukraine, Tòa án Hình sự Quốc tế cũng đã đưa ra rất nhiều minh chứng cứ nói về sự bắn giết hại dân thường của nước Nga. Nga vi phạm tội ác chiến tranh…Những điều đó hết sức rõ ràng nhưng mà lại có những người ở Việt Nam họ cứ nhất định bỏ qua những chứng cứ logic như vậy, những chứng cứ hiển nhiên như vậy mà thế giới đã công nhận và lên án.”
Trả lời RFA hôm 16/6, Tiến sỹ Olga phân tích rõ hơn về quá trình xây dựng hình ảnh, cũng như vun đắp sự tôn sùng của người dân Việt Nam đối với Hồ Chí Minh.
Tiến sỹ Olga không quên nhắc lại mốc lịch sử 1945, khi ông Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà. Khi đó, theo Tiến sỹ Olga, có rất ít người dân biết Hồ Chí Minh là ai vì ông ấy đã rời khỏi Việt Nam trong suốt 30 năm. Do đó, vào thời điểm đó, Việt Nam cần phải tạo ra hình ảnh một người lãnh đạo có khả năng thống nhất và vận động dân chúng. Tiến sỹ Olga nói tiếp:
"Ông ấy bắt đầu xây dựng hình ảnh một người lớn tuổi và được yêu cầu phải luôn để râu. Nếu bạn nhìn vào các lãnh đạo khác của Việt Nam, không có ai để râu như Hồ Chí Minh.
Hình ảnh này giống như là một học giả Nho giáo. Và điều đó khiến cho việc giới thiệu nhiều ý tưởng đến với công chúng được dễ dàng hơn, ví dụ như vì sao chúng ta cần phải chiến đấu? Chủ nghĩa Tư bàn là gì, Chủ nghĩa Xã hội là gì?...
Vì vậy, hình ảnh Hồ Chí Minh ra đời như là cầu nối cho những khái niệm khó nhằn này, giúp gắn kết nhiều người với đảng và Chính phủ."
Kể từ đó, nhiều thế hệ người Việt Nam được lớn lên với hình tượng Hồ Chí Minh, được dạy dỗ rằng phải kính yêu Bác Hồ, hết lòng vì Bác. Tiến sỹ Olga kết luận.
Hình ảnh quen thuộc của ông Hồ Chí Minh với râu dài thời còn ở Cao Bằng năm 1951. AFP
Tại sao giới trẻ “phai nhạt” hình tượng Hồ Chí Minh?
Theo lẽ đó, chính quyền Việt Nam đã và vẫn luôn sử dụng hình ảnh Hồ Chí Minh để tuyên truyền cho các mục tiêu chính trị của mình kể từ năm 1945.
Tuy nhiên, theo nghiên cứu của tiến sỹ Olga, sau khi Việt Nam Đổi Mới cho đến nay, dù không phải là toàn bộ người dân Việt Nam, nhưng ngày càng ít người, đặc biệt là giới trẻ còn quan tâm hay sùng bái hình tượng Hồ Chí Minh.
“Tôi cho rằng chính quyền rất muốn sử dụng hình ảnh Hồ Chí Minh vào nhiều mục đích khác nhau. Ý tưởng về khái niệm tư tưởng Hồ Chí Minh rất quan trọng và Chính phủ đang nỗ lực để phát triển nó.
Tuy nhiên, hiện nay, rất nhiều người Việt Nam, đặc biệt là giới trẻ, họ không còn quan tâm đến vấn đề này nữa.”
Lý giải về thực trạng này, Tiến sỹ Olga cho rằng có thể do một số nguyên nhân chính sau:
“Lịch sử, không chỉ ở Việt Nam, mà ở bất cứ đâu cũng không thể kiếm được nhiều tiền.
Thứ hai, cách giảng dạy lịch sử ở Việt Nam vẫn còn rất hạn chế về mặt ý tưởng. Và khi Internet phổ biến ở Việt Nam, các bạn trẻ có thể dễ dàng tìm thấy những thông tin và sẽ đặt câu hỏi về những gì họ được học.
Và một số người trong họ không còn quan tâm đến Hồ Chí Minh nữa vì ưu tiên của họ nằm ở chuyện khác.”
Để dẫn chứng cho nhận định của mình, bà Olga lấy ví dụ các nhà sách ở Việt Nam không còn bán nhiều ấn phẩm về Hồ Chí Minh như trước đây, bởi vì không nhiều người bỏ tiền mua những quyển sách đó nữa.
Hay các bộ phim tài liệu về cuộc đời và sự nghiệp của Hồ Chí Minh không còn được chiếu thường xuyên như trước:
“Tôi đến Việt Nam lần đầu tiên vào năm 1988. Khi đó, những cuốn sách về Hồ Chí Minh, và do Hồ Chí Minh viết, chiếm ưu thế trong bất kỳ hiệu sách nào, nhưng bây giờ chúng không còn chiếm nhiều chỗ nữa.
Chúng ta đến một nhà hát chẳng hạn, thỉnh thoảng có các vở kịch hay phim về Hồ Chí Minh, nhưng chúng chỉ được trình chiếu trong ngày sinh nhật của ông ấy, hoặc ngày 2/9 chứ không liên tục.”
Với lập luận trên, theo Tiến sỹ Olga, Chính phủ VN đang cố gắng tìm cách mới để tạo ra mối liên kết giữa chính phủ và người dân
Các chuyên mục 
